We krijgen bijna geen pauze van al het slechte nieuws in de wereld. Op allerlei tv-kanalen, sociale media en in kranten worden we dagelijks bedolven onder het slechte nieuws van klimaatrampen, terrorisme, oorlog, onrechtvaardigheid en allerlei andere lelijkheid. Al dit negatieve nieuws kan je gemakkelijk in een neerwaartse spiraal brengen van somberheid over het verval van deze wereld. Hoe kan verwondering ons helpen om hoopvol te blijven in 2024?
De afgelopen maanden zijn we gebombardeerd met beelden van de oorlog tussen Israël en Gaza, na de terroristische aanval van Hamas op burgers in Israël. In die eerste week dat de oorlog uitbrak vroeg iemand mij hoe het met me ging en ik zei zoiets als: "Iedereen met wie het 'goed' gaat, is blind voor de realiteit. Kijk maar naar het nieuws." Ik werd ervan beschuldigd ondankbaar te zijn. Ik antwoorde dat ik misschien wel te veel gefocust was op het negatieve, maar dat we toch op zijn minst moeten erkennen dat het nieuws weinig reden geeft om hoopvol te zijn over de toekomst van onze wereld.
"Iedereen met wie het 'goed' gaat, is blind voor de realiteit. Kijk maar naar het nieuws."
En toch…
Die avond, na dat bewuste gesprek, zat ik alleen in de auto en reed ik over een landweggetje terwijl de zon bezig was met ondergaan. De natuur maakte er een prachtig schouwspel van. Wat ik daar voor me zag was een spektakel voor de zintuigen die zelfs Hollywood niet kan orkestreren. Een visuele symfonie; een explosie van oranje en rood. Maar dit was nog niet alles. Over de speakers hoorde ik tegelijkertijd het prachtige klassieke werk ‘The Beatitudes’ van Vladimir Martynov. De vredige strijkers verklankten voor mij een vrede en schoonheid die mij leek te zeggen: ‘ook dit is waar.’
Het leerde mij een belangrijke les: we kunnen onze tijd hier op aarde vullen door op het negatieve gericht te zijn of we kunnen op zoek gaan naar vreugde en verwondering over de schoonheid die er, ondanks alle lelijkheid, nog steeds te vinden is. Ja, de wereld is beangstigend en het gevaar is overal. En toch. In de wereld vind je ook goedheid en schoonheid voor het oprapen. Ja, er worden oorlogen uitgevochten en mensen maken elkaar kapot. En toch. Er is meer vreugde te vinden dan verdriet. Dit is net zo waar als dat ongelukkige gevoel wat je soms kan ervaren als je naar de wereld kijkt.
“De wereld is beangstigend en het gevaar is overal. En toch. In de wereld vind je ook dit.”
Kunst als geloofstaal
Toen ik een aantal jaren geleden door een geloofscrisis ging was schoonheid één van de weinige dingen die mij kon raken in die tijd. Ik kon mezelf niet motiveren om de Bijbel te lezen of om naar de kerk te gaan. Wel kon ik mezelf verliezen in muziek. Die bracht mij in die tijd dichter bij God dan de Bijbel of een kerkdienst ooit zou kunnen doen. Muziek is voor mij een geïntensiveerde vorm van schoonheid; een toegangspoort tot het ‘heilige’; een geloofstaal zonder woorden.
Francis Spufford beschrijft in zijn boek Dit is geen verdediging een mystieke ervaring op een beroerde ochtend, na een nog beroerdere nacht. Hij en zijn vrouw waren die nacht namelijk verstrikt geraakt in een ruzie na een ‘verraad van zijn kant’. Spufford vervolgt, ‘toen het daglicht naar binnen viel, leek de hele wereld geradbraakt.’ Ze stonden op en zij ging naar haar werk. Hij ging naar een koffiehuis. En toen zette iemand in het koffiehuis een cassette op: Mozarts Klarinetconcert, het middelste deel, het Adagio.
Spufford beschrijft wat hij op dat moment ervoer. ‘De melodie biedt een sterke, volstrekt kalme vreugde zonder te ontkennen dat er verdriet is. Ja, sterker nog: deze muziek klinkt alsof ze afkomstig is uit een wereld waar verdriet heel gewoon is, maar waar niet alles mee is gezegd. Ik had het stuk al vele malen gehoord, maar deze keer klink het als nieuws. De muziek zegt me: alles waar je bang voor bent is waar. En toch. En toch. Alles wat je fout hebt gedaan was fout, gruwelijk fout. En toch. En toch. De wereld is veel groter dan je vreest, veel groter dan het zich herhalende gebabbel in je hoofd. Mozarts Klarinetconcert klinkt zoals genade zou moeten klinken, en dat is precies hoe ik het ervoer op die ochtend in het koffiehuis.’[i]
Schoonheid als toegangspoort
Dit is precies wat schoonheid voor ons kan doen. Of het nou muziek is, of beeldende kunst, dans of architectuur: ze nodigen ons uit om stil te worden, om te zwijgen, te luisteren en onszelf over te geven, al is het maar voor even, aan een kalmte die je niet uit jezelf hoeft te halen. Hij wordt je voor niets gegeven. Je misleidt jezelf als je dit vergeet. Kunst kan ons wijzen op de hoopvolle dingen: de bloem die door een barst in het beton groeit. Het feit dat kunst vaak iets probeert uit te drukken zonder woorden verklaard waarom het vaak de meest effectieve taal van het geloof is.
“Kunst nodigt ons uit om stil te worden, om te zwijgen, te luisteren en onszelf over te geven, al is het maar voor even, aan een kalmte die je niet uit jezelf hoeft te halen.”
In deze tijd vol agressieve lelijkheid en imponerend geweld wil ik op zoek naar ervaringen van schoonheid want daarin ervaar ik het heilige, het hemelse en ja, ook God. Je kunnen verwonderen over de schoonheid die om ons heen te vinden is, is een bevrijdende kracht. Het maakt duidelijk wat onze ziel ten diepste al weet: daar waar we voor bedoeld zijn.
In plaats van je stemming te laten bepalen door al het negatieve nieuws in de wereld, vraag jezelf af: waar vind ik schoonheid in deze wereld? Hoe kan ik zelf schoonheid toevoegen aan deze wereld? Daarbij gaat het niet om het ontkennen van het lelijke, de gebrokenheid en het kwaad in deze wereld. Het gaat om het besef dat dit niet het enige is wat ‘waar’ is. Er is ook zoveel ‘ware schoonheid’ te vinden. De singer-songwriters, de taaldichters, de kunstenaars en beeldmakers kunnen deze schoonheid onder woorden brengen, verklanken of deze vangen in een beeld. Laat je verwonderen over de schoonheid want daarin ligt het heilige, het goddelijke verborgen wat we zo nodig hebben.
[i] Spufford. F. Dit is geen verdediging - waarom het christendom, ondanks alles, verrassend veel emotionele diepgang heeft (2013), Ten Have