‘Ik twijfel’ stamelde ik. Na de zoveelste kerkdienst met een hoofd vol kritische vragen wilde ik voor me laten bidden. Ik had eindelijk de moed verzameld om mijn twijfels voor te leggen aan de mensen van het ‘gebed en gespreksteam’. ‘Waar twijfel je aan?’ werd er gevraagd. ‘Aan alles wat we hier zeggen en doen’ antwoordde ik. Er verscheen een zorgwekkende frons op het gezicht van de bidders en in het gebed werd vervolgens gevraagd of ik uit dit seizoen van twijfel mocht komen zodat ik vaste grond onder mijn voeten zou vinden, de vaste grond van geloofszekerheid. Maar wat als we niet meer terug kunnen of zelfs niet meer terug willen keren naar het ‘oude normaal’?
Een probleem dat opgelost moet worden
Het gaat tegenwoordig veel over geloofstwijfel. Er wordt vaker over gepreekt en andere christenen kijken echt niet meer vreemd op als je vertelt dat je twijfelt. Dat is op zich een goede zaak, maar die twijfel wordt vaak afgeschilderd als een probleem dat opgelost moet worden. Alsof het geloof ‘stuk’ is en gerepareerd moet worden. ‘Twijfel is oké, maar niet te lang’. Zo kwam het in ieder geval op mij over en dus ging ik gewoon door alsof er niks aan de hand was. Voor een tijdje werkt dat misschien maar twijfel zal, verborgen in een geheime kast, niet verdwijnen. Ze wordt alleen maar groter en zal uiteindelijk op andere manier een weg naar buiten vinden.
"Twijfel wordt vaak afgeschilderd als een probleem dat opgelost moet worden. Alsof het geloof ‘stuk’ is en gerepareerd moet worden."
Ooit voelde de kerk voor mij als een warm nest van vertrouwdheid, vanzelfsprekendheid, veiligheid en geborgenheid. Nu, zoveel jaren later, voelt ze eerder beknellend en vervreemdend en ontbreekt bij mij het thuisgevoel. Het voelt alsof ik destijds in twee gescheiden werelden leefde: buiten de kerk voelde ik mij een gelovige en in de kerk voelde ik mij vaak een ongelovige. Ik was van deelnemer overgegaan naar een kritische, cynische toeschouwer die alleen nog maar kon observeren. Het lukte mij op een gegeven moment niet meer om die spanning binnen de kaders van de kerk aan te gaan dus greep ik, zoals zovelen, de Coronapandemie aan om de kerk te verlaten zonder al te veel drama. Niet zozeer omdat ik mijn geloof was verloren, maar juist om te voorkomen dat dit zou gebeuren.
Geen geloofsafwijzing maar geloofsverandering
Buiten de kerkmuren vond ik letterlijk ruimte en veiligheid voor mijn heroriëntatie op het geloof. Ik luisterde naar andere geluiden zoals de podcast The Bible for normal people. Ik vond het in de Keltische spiritualiteit en in de boeken van mystieke christenen zoals Richard Rohr en Brian McLaren; mensen die zichzelf christen noemden maar heel anders tegen dat geloof aankijken en een andere geloofstaal spreken dan ik gewend was. Terugkijken op deze periode zie ik dat mijn geloof allesbehalve ‘stuk’ was maar dat het slechts een verandering doormaakte. Ik weet nu dat twijfel niet een vijand van geloof hoeft te zijn maar juist een vriend kan zijn van geloof. Het leerde mij dat ik geen vroegere versie van mezelf hoef na te bootsen, maar dat twijfel een deur kan zijn naar spirituele groei waarin mijn geloof zich naar een volgende fase ontwikkelt.
Ik ben nog steeds een christen, maar niet meer zoals vroeger. Ik heb mijn oude geloof niet afgewezen maar het heeft een transformatie ondergaan. Daarom spreek ik liever van geloofsverandering in plaats van de veelgebruikte term ‘geloofsdeconstructie’. Mijn geloof is geëvolueerd in een breder, inclusiever en mystieker geloof. Ik heb onderweg veel moeten loslaten, aanpassen of herontdekken. Minder zekerheid, meer mysterie; minder weten, meer nieuwsgierigheid; minder informatie en meer verwondering. Ik geloof niet meer in de exacte versie van God, Jezus en de Bijbel waarmee ik opgegroeid ben maar het blijft nog altijd mijn geloof. Een geloof dat in beweging is en verandert, is nog steeds geloof.
"Ik ben nog steeds een christen, maar niet meer zoals vroeger."
Ik voel nu geen schuld of schaamte meer over de plek waar ik ben en wat ik heb achtergelaten, maar ervaar vrede en harmonie over mijn geloofsreis. Niet ondanks mijn vragen en twijfels, maar dankzij mijn vragen en twijfels. Op deze spirituele reis kent mijn geloof zowel lichte als donkere periodes – of in de woorden van de onlangs overleden schrijfster en theoloog Rachel Held Evans, die voor mij een belangrijke gids is geweest: ‘Op sommige dagen geloof ik en op andere dagen twijfel ik. En soms allebei tegelijk’.
Ruimte voor ruimtezoekers
Mijn zoektocht heb ik vooral als een geïsoleerd en individueel proces ervaren en dat bracht een stuk eenzaamheid met zich mee. Inmiddels zie ik het als onderdeel van een grote culturele verandering die gaande is in de westerse kerken. Ik ben lang niet de enige heb ik gemerkt en daarom heb ik de website Ruimtezoekers.nl gelanceerd om woorden te geven aan het proces van geloofsverandering en om andere mensen te ondersteunen in hun zoektocht. Ook heb ik in Zwolle een reeks avonden georganiseerd voor en met ruimtezoekers, in de hoop iets te kunnen bieden van wat ik zelf heb gemist. Naast mijn eigen verhaal heb ik hun input gebruikt voor het boek wat binnenkort verschijnt.
Ruimtezoekers worden helaas niet altijd begrepen. Soms worden we gezien als afgehaakte vrijheid zoekers die alleen maar willen afgeven op de kerk en zich niet kunnen of willen committeren. Maar dat herken ik niet in mijzelf en ook niet in gesprekken met andere ruimtezoekers. Wel voelen we de noodzaak om ruimte te zoeken omdat we simpelweg geloven dat er meer te vinden is dan we tot nu toe hebben ontvangen. We zijn niet onverschillig, maar verlangen juist sterk naar een plek waar je zonder oordeel kan zoeken, zwerven of uitrusten.
Hierin ligt wat mij betreft, een taak voor zowel de trouwe kerkganger als voor de ruimtezoeker. Tegen de mensen die goed gedijen binnen de muren van de kerk zou ik willen zeggen: ‘Zie mensen met twijfel niet als een gevaar voor de groepsidentiteit of als ‘afvalligen’, maar creëer veilige ruimtes waarin spirituele zoekers hun zoektocht niet meer alleen hoeven aan te gaan; waar niet meer primair gedacht wordt in categorieën als wel of niet binnen, wel of niet gered, wel of niet gelovig en waar gelovigen hun twijfel kunnen omarmen en waar twijfelaars het geloof kunnen omarmen.
"We zijn niet onverschillig, maar verlangen juist sterk naar een plek waar je zonder oordeel kan zoeken, zwerven of uitrusten."
Aan de andere kant zou ik willen zeggen tegen mensen die de kerk en het geloof helemaal vaarwel willen zeggen: Het is niet alles of niets. Je hoeft niet te eindigen als een bittere ex-gelovige. Er zijn nieuwe wegen naar oude bronnen te ontdekken. Neem verantwoordelijkheid voor je eigen spirituele groei. Ga het ervaren, lees boeken en luister naar podcasts die je daarin op weg kunnen helpen. Zoek andere mensen, een mentor, coach of een vriend(in) waarbij je open en eerlijk kunt zijn over je vragen en twijfels. Want een vanzelfsprekend geloof wat niet meer werkt, hoeft niet het einde te zijn van dat geloof. Een geloofsverandering – wat in eerste instantie vaak voelt als een einde – kan ook een doorgang zijn naar een nieuw begin.
Laten we een kerk doorgeven waar ruimtezoekers niet met een missionaire houding benaderd worden en waar kerkgangers niet benaderd worden als ‘mensen die het nog niet begrepen hebben’; Waar we onszelf niet boven de ander plaatsen als mensen die het beter weten, maar elkaar helpen om vooruit te komen op onze geloofsreis.
* Dit artikel heb ik oorspronkelijk geschreven voor het blad Dienst, 3|2023