Deugen de meeste mensen nou wél of niét?!

In 2019 schreef Rutger Bregman de bestseller ‘De meeste mensen deugen’ waarin hij pleit voor een ander mensbeeld dat ten diepste geneigd is om het goede te doen. Dit druist in tegen alles wat de kerk mij heeft geleerd en het bracht mij nogal in verwarring. Sommigen van ons, net als ik, hebben ons mensbeeld laten beïnvloeden door het idee van een zondige mens die ten diepste niét deugt en dat werpt de vraag op: wat is de waarheid? Deugt de mens nou wel of niet?

Erfzonde

De gedachte dat de mens ‘in zonde wordt geboren en ontvangen’, en dus van nature geneigd is tot het kwade, komt voort uit de leer van de erfzonde. Deze leer is voornamelijk ontwikkeld door Augustinus (354-430) [i] en werd pas vele jaren na Jezus geïntroduceerd (de term ‘erfzonde’ komt niet in de Bijbel voor). De franciscaanse priester Richard Rohr wijst ons erop dat de kerk soms Genesis 1 en 2 voorbij lijkt te gaan en de Bijbel laat beginnen bij Genesis 3, de zondeval. Maar de Bijbel begint niet bij de zondeval maar bij de schepping die ‘goed’ wordt genoemd, en de schepping van de mens zelfs ‘zeer goed’. (Gen. 1:31)

Dit pleit voor het standpunt van Rutger Bregman. Maar toch kan je niet ontkennen dat we als mensen een natuurlijk talent (of aanleg) hebben om constant op onze bek te gaan en ‘fout gedrag’ te vertonen. Zonde lijkt daarom onontkoombaar. We zijn nou eenmaal allemaal mensen die fouten maken…

“De Bijbel begint niet bij de zondeval maar bij de schepping die ‘goed’ wordt genoemd”

Het verlies van ons werkelijke identiteit

De psychologie leert ons dat ons brein, wanneer we verwond zijn geraakt, manieren vindt om onszelf te beschermen tegen pijn door coping-mechanismen aan te sturen die ons gedrag, gewoontes en verslavingen beïnvloeden. We doen dus, biologisch gezien, precies wat we moeten doen maar soms kan dit ook tegen ons gaan werken wanneer we alles als een bedreiging gaan zien. We vechten zonder dat het nodig is en we vluchten weg als er geen reden voor is. Deze twee reacties hebben ons in het verleden vaak geholpen om te overleven in gevaarlijke situaties, maar zorgen er helaas ook voor dat we mensen afstoten en onszelf beschermen tegen kwetsbaarheid (ik geef, met het oog hierop, de voorkeur voor de definitie van zonde als ‘je doel missen’).

Volgens schrijfster Heather Hamilton geven we niet onze ‘zondige natuur’ door van generatie op generatie zoals de kerk ons heeft geleerd, maar "we geven wel onze onopgeloste trauma’s door van generatie op generatie. Soms is het iets groots, soms iets kleins, maar niemand van ons ontkomt eraan. Misschien is het grootste en meest onontkoombare trauma wel het verlies van ons werkelijke identiteit.”[ii]

“Misschien is het grootste en meest onontkoombare trauma wel het verlies van ons werkelijke identiteit”

Waarom is dit nou zo belangrijk om te weten?

De verhalen die we onszelf vertellen, vormen ons leven. Zo schrijft Rachel Held Evans in haar laatste boek: “Wanneer ons primaire verhaal luidt dat we, door onze zondige natuur, tot niets goeds in staat zijn en geen liefde en geborgenheid verdienen, dan zullen we ook leven als mensen die tot niets goeds in staat en geborgenheid waard zijn. Maar als ons primaire verhaal beschrijft dat we Gods goede en beminde schepping zijn, gemaakt naar het evenbeeld van God en geliefd, ongeacht onze zonden en tekortkomingen, dan zal ons leven zich daarmee vormen en dan zullen we dat ook in de ander tevoorschijn roepen.”[iii]

We hoeven gelukkig niet voor altijd te blijven hangen in het verhaal wat ons verteld is. De vraag is of we bereid zijn om verder te zoeken want ‘wie zoekt zal vinden’. In mijn proces van heroriëntatie en reconstructie ben ik mijzelf een ander, beter verhaal gaan vertellen; het verhaal dat Jezus ons werkelijk voorhoudt. Elk mens is namelijk geneigd om het verkeerde te doen maar is ook in staat om goedheid te tonen, waarheid te spreken en schoonheid te creëren. Deze tweedeling loopt door elk mensenhart. Dít is wat het simpelweg betekent om mens te zijn. Het kan, volgens Evans, helpen om niet meer te spreken van een ‘zondige natuur’ maar van een ‘menselijke natuur’. In onze menselijke natuur, waarin zondig gedrag onvermijdelijk is, houdt God van ons en kijkt met compassie naar ons.

“In onze menselijke natuur, waarin zondig gedrag onvermijdelijk is, houdt God van ons en kijkt met compassie naar ons.”

Ons mensbeeld veranderen

In sommige kerken wordt het mens-zijn constant beschouwd als 'slecht en zondig'. Maar overtuigd zijn van de ‘slechtheid’ van de mens vormt in mijn ogen een bron van schaamte en zelfhaat, en een obstakel voor spirituele groei. Weggaan van dit beperkende zwart-wit wereldbeeld kost tijd en geduld! Daarin moeten we mild voor onszelf zijn. Wanneer je kan accepteren en echt geloven dat je ten diepste ‘goed bent’ kun je beginnen met kijken naar je gedrag, gewoontes en verslavingen en je afvragen: “waarom?” en mogen we onszelf herinneren aan wie we ten diepste zijn want – in de woorden van Richard Rohr – “pijn en trauma dat niet geheeld is, wordt overgedragen”.

[i] In het kort komt het erop neer dat deze leer voortkwam uit zijn falen in het onderdrukken van zijn seksuele verlangens. In de context van deze worsteling probeerde hij een verklaring te zoeken voor het “zondige” seksuele gedrag van mensen (Augustinus zag het seks hebben voor genot, zelf binnen het huwelijk, als zondig). Ongeveer 1000 jaar later werd de leer van de erfzonde formeel overgenomen in het onderwijs van de Katholieke Kerk en later ook in de Protestantse kerk. Heel cru gezegd: we hebben toegestaan dat één man met goedbedoelde intenties maar met een zeer ongezonde kijk op seksualiteit, onze visie op de mens heeft kunnen verstoren. [ii] Heather Hamilton – Returning to Eden (2023), 170 [iii] Rachel Held Evans & Jeff Chu - Hart, Hoofd, Ziel (2022) Kokboekencentrum, hoofdstuk 7