Heeft God zijn zoon vermoord?

Op de vraag 'Waarom moest Jezus sterven?' heb ik vaak hetzelfde antwoord te horen gekregen: 'Door onze zonden verdienen wij Gods oordeel maar Jezus heeft onze straf gedragen door te sterven aan het kruis en ontvangen wij het eeuwige leven'. Deze uitleg van Jezus’ kruisdood wordt vaak omschreven als ‘verzoening door voldoening’ en wordt door de meeste christenen als de kern van het christelijk geloof gezien. Maar langzamerhand begon ik steeds meer moeite te krijgen om deze uitleg van Jezus’ kruisdood te accepteren.

Een spannende vraag

Het gebeurde tijdens een college ‘christologie’ (een onderdeel van de theologie dat bestudeert en definieert wie Jezus was en is). De docent legde ons uit dat Jezus het offer voor onze zonden was aan de hand van de bekende brugillustratie.

Toen hij uitgepraat was stak een kritische student zijn vinger omhoog en vroeg: ‘Is een vader die zijn eigen kind slaat, niet omdat het kind zelf wat verkeerds gedaan heeft, maar omdat de buurjongen iets verkeerds heeft gedaan, niet een beetje psychopathisch?’ Daarna keek de student de collegezaal rond en vervolgde zijn vraag: ‘Welke vader zou dit doen en vervolgens een goede vader worden genoemd…?’

Het werd muisstil; Ik voelde het ongemak in de vraag van mijn medestudent maar ik keek omlaag naar mijn aantekeningen. We waren gedrild om onze eigen ingevingen uit het hart niet te vertrouwen, net zomin als onze persoonlijke ervaringen. Theologie was in mijn ogen een zaak van onderwerping aan de ideeën die gevormd zijn door mensen die slimmer zijn dan jij. Dus ik wilde mijn hoofd niet boven het maaiveld uitsteken!

Iedereen was in afwachting van het antwoord van de docent die, even van zijn stuk gebracht, leek na te denken over een diepzinnig antwoord. Ik weet niet meer precies wat zijn antwoord maar het kwam neer op een herhaling van wat hij eerder gezegd had. Daarna begon hij zijn tas in te pakken wat het einde van het college inluidde. ‘Het blijft voor ons altijd een mysterie’ zei hij ondertussen en citeerde een Bijbeltekst waarin staat dat ‘God het passend achtte om het op deze manier te doen’.[i]

Ware transformatie begint niet met oordeel

Theoloog en schrijver Brian McLaren kreeg in 2013 veel kritiek toen hij het idee van een God die zijn eigen zoon liet straffen voor de zonden van mensen een ‘kosmische kindermishandeling’ noemde. Toch bleef dit beeld, ook al wilde ik het niet, voor altijd in mijn hoofd hangen. Intuïtief wist ik dat het ergens niet kon kloppen maar ik kon er nog geen woorden aan geven.

Ik kon niet geloven dat de christelijke boodschap in de kern alleen gaat over zonde en over hoe we aan het oordeel kunnen ontsnappen. Er staat niet dat God de wereld zo haatte dat hij zijn enig geboren zoon in de wereld stuurde. Maar er staat ‘God had de wereld zo lief dat hij zijn enig geboren zoon naar de wereld stuurde’.

Wat de volste en diepste betekenis is van Jezus’ kruisdood zal ik nooit helemaal kunnen doorgronden vermoed ik. Maar wat ik wel weet is dat ware transformatie niet begint met oordeel. Het begint en eindigt met de openbaring van Gods liefde voor ons, in Jezus. Maar juist het accepteren van die onvoorwaardelijke liefde en vergeving is moeilijk voor ons mensen.

In zijn boek ‘De orthodoxe ketter en andere onmogelijke verhalen’ schrijft Peter Rollins dat Jezus’ opvatting van vergeving zo radicaal was omdat hij het niet nodig vond dat mensen zich bekeerden voordat hij ze accepteerde. ‘Hij had geen gedragsverandering nodig voordat hij van hen hield, respecteerde en met hen omging. Toch was het juist deze onvoorwaardelijke liefde en vergeving die zo krachtig en transformerend waren, dat het vaak de reden was dat mensen tot inkeer brachten.”[iii]

"Hij had geen gedragsverandering nodig voordat hij van hen hield, respecteerde en met hen omging."

Radicale liefde

De Farizeeën en Schriftgeleerden zagen deze radicale en onvoorwaardelijke liefde van Jezus als een gevaar voor hun eigen manier van samenleven, die gebaseerd was op de offerdienst. Als er, zoals Jezus beweerde, geen offer meer nodig was om vergeven te worden, ging dat rechtstreeks in tegen hun eigen leer. Dat heeft ertoe geleidt dat ze Jezus lieten vermoorden. De mensheid heeft dus Jezus vermoord.

God heeft zijn eigen zoon niet vermoord omdat hij boos was op de zonden van de mensen. De mensen hebben Jezus vermoord omdat zij boos waren op Gods liefde. Niet God is het monster. Wij zijn het monster…[iv] Helaas heeft de kerk vanaf de Middeleeuwen, op basis van Bijbelteksten die gelinkt zijn aan de offerdienst, een misleidend en dogmatisch systeem uitgewerkt wat we vandaag de dag de verzoeningsleer noemen maar wat, in mijn ogen, geen recht doet aan de oorspronkelijke boodschap van Jezus.

"God heeft zijn eigen zoon niet vermoord omdat hij boos was op de zonden van de mensen. De mensen hebben Jezus vermoord omdat zij boos waren op Gods liefde."

Ik stel me voor hoe het christendom eruit zou zien als we Jezus niet meer zouden framen als de oplossing voor Gods toorn en boosheid over de zonde maar als een incarnatie van zijn liefde. En dat we zullen beseffen dat het Jezus niet zozeer te doen was om zoveel mogelijk mensen in de hemel te krijgen, maar om God uit de hemel en in de mensen te krijgen... Misschien zullen we ons dan minder druk maken om de weg tot Jezus maar ons alleen richten op de weg van Jezus. Een weg van radicale, onvoorwaardelijke liefde en vergeving in plaats van straf en oordeel.

[i] Hebreeën 2:10 [ii] Johannes 3:18 [iii] Peter Rollins – De orthodoxe ketter en andere onmogelijke verhalen (2016) Skandalon Uitgeverij B.V. [iv] Zie Hand. 2:23, 3:15, 5:30, 7:52